Dat hebben we allemaal in overvloed; daar hoor ik tenminste niemand over klagen. Toen mij laatst iets niet lukte zei ik tegen mijn kleinzoon van 5 (bijna 6, vindt hij zelf) schertsend: opa is een beetje dom. Zegt hij heel lief: geeft niet opa, dan doet pappa het wel. Heerlijk joch. 

In het algemeen overschatten we onszelf als het gaat over het juist kunnen inschatten van wat waar is, wat klopt en wat er wel op lijkt maar niet deugt. Voorbeeld: met hoeveel glazen bier of wijn kan je nog veilig de weg op en een voertuig besturen? Nul natuurlijk, maar je vindt een twee of drie wel acceptabel, mits ….  

Ander voorbeeld: je gekrenkt voelen; hoe snel en vaak gebeurt dat en wat is je standaardreactie? Boos worden omdat de ander je onterecht beschuldigde? Meteen een tegenverwijt lanceren: jij bent niet veel beter want … Hard met de deuren slaan, als de ander sterker is. Of: een ander de schuld geven van jouw negatieve emoties. “Als je mensen zo ontzettend boos maakt, krijg je dit”, zei een bestuurslid van FDF (Farmers Defence Force) over intimiderende en grensoverschrijdende acties van boeren.  

Een oud Japans spreekwoord zegt het zo: “als ik boos ben dan klemt de lade van mijn kastje”. Jij maakt mij boos, je lokt het zelf uit! 

Wat mij bezig houdt is de vraag in hoeverre we met ons “boerenverstand” complexe situaties goed kunnen inschatten. Hebben we voldoende kennis van de feiten? Kunnen we in deze kwestie vertrouwen op onze intuïtie? Kan je het met je klompen aanvoelen? Als het ons niet uitkomt bagatelliseren we het probleem of tenminste ons aandeel erin, zoals bij de stikstof problematiek. Of we wijzen eerst naar de ander, de echte grootvervuiler. We brengen de feiten terug tot onze beperkte waarneming: de zon komt op en de zon gaat onder.  

Wie zit er bij ons aan de keukentafel: de overheid, de marketeer, de wetenschapper of opa? En telt ieders inbreng even zwaar? 

Twee zaken zijn essentieel in dit proces, denk ik: allereerst de feiten, gedestilleerd uit wetenschappelijk onderzoek en gefilterd voor belangenverstrengeling, en het ethische uitgangspunt: solidariteit. 

Over “alternatieve feiten” wil ik het niet hebben; dat is bedrog.  Je auto loopt alleen op echte brandstof en niet op water. Over het tweede wil ik mijn bezorgdheid uitspreken: waar we teveel bezig zijn met onze persoonlijke ontplooiing en ultieme gelukservaring daar sneuvelt solidariteit als eerste. Een belangrijke vraag bij het beoordelen van projecten en goede bedoelingen is voor mij  altijd: wie is de klos, wie betaalt het gelag en zijn we bereid en in staat om de betrokkenen te compenseren, de schade te beperken of af te zien vanwege onevenredige nadelen voor anderen. Dat heeft iets te maken met democratie, wat niet alleen de vrijheid is om te doen wat je zelf belangrijk vindt, maar ook anderen te faciliteren en samen zoeken naar optimale oplossingen als belangen conflicteren. 

Evert Ruiter
augustus 2022